Üniversal

Yıl 1987: Tıp fakültesini kazanmıştım. Sonsuz bir mutluluk ve keyif içinde idim. Büyüklerimiz üniversitelerin özgürlük ve bilim yuvaları olduklarından söz ediyorlar. Kendini geliştirebileceğin, dünyayı kavrayıp-yakalayabileceğin mekânlar olarak hayal ediyordum. Büyülü bir ortama gireceğim hülyasına kapılıyordum.

Birinci Şok: Silifke’den- Antalya’ ya kadar olan o virajlı yola girene kadar da bu hülyalarım devam ediyordu. Ancak o yola girmem beni perişan etti. Hayatında ilk kez bu kadar uzun yola çıkan, hele böyle virajlı yollarda yolculuk yapmayan biri için kâbus gibi bir yoldu. Virajlı ve bir o kadar tehlikeli olan bu yol boyunca perişan olmuştum.

İkinci Şok: Yurt yolunu bulamamanın getirdiği ıstırap ve o büyük valizle yolları arşınlayan Kemal Sunal varı arayışım. İncecik bedenim ve koca valiz.

Üçüncü Şok: Yurtta o valizle o kadar yolculuktan ve şehrin ücra yerindeki bulabildiğim yurtta o gece kalamayacak oluşum.

Dördüncü Şok: Dördüncü şok ise ders programını almam oldu. Sadece ders programı 90-100 sayfa tutuyordu.

Beşinci Şok: Yanımdaki sandalyeye oturan sınıf arkadaşıma derste birkaç kelimelik muhabbet etmem nedeni ile yaklaşık 30 metre uzaktan fırlatılan tebeşiri kucağımda bulmam idi. Sinirlenen istatistik hocası tahtadan tüm sınıfın gözü önünde bana tebeşir fırlatmıştı. Tebeşir kucağımda idi. Kısa bir göz temasından sonra hoca dersine devam etti. O an tüm hayallerimin yıkıldığı andı. Üniversite-üniversal kavramı bende o gün orada camdan bir kavanoz gibi parçalanarak yerle yeksan olmuştu.

Nasıl bir üniversite sorusunun altında esasında ülkenizin, toplumunuzun ve coğrafyanızın nasıl bir bilimsel, düşünsel, entelektüel gelecek vizyonunuz, inovasyon ve bilim dünyanızın yapılandırılması diğer bir deyişle sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel nasıl bir dünya nasıl bir ülke ve coğrafya tasarımınızın yansımasıdır. Çünkü üniversitelerinizde oluşturduğunuz yapı gelecek vizyonunuzda ayrıca bir göstergesidir. Gelecekte nasıl olacağımızın kodları üniversitelerimizde oluşturduğumuz bir yapıdır diyebiliriz.

Fransızca université “üniversite” sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük Latince universitas “1. lonca, tüzel kişilik, birlik, 2. 13. yy’da Paris, Oxford ve Cambridge’de öğrenci ve öğretim üyelerinin haklarını korumak üzere kurulan loncalara verilen ad” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Latince universus “tüm, genel” sözcüğünden türetilmiştir. Üniversal esasında evrensel demek (1).

Ülkemizde anlaşılan anlamı ile Üniversite, ya da diğer adıyla yükseköğretim kurumu, en üst seviyede eğitim verilen, araştırma yapılan ve bilgi üretilen kurumlardır. Araştırma alanları çoğunlukla (doğa bilimleri, sosyal bilimleri gibi) çeşitli disiplinlere ayrılan üniversiteler genellikle yüksekokul, lisans ve lisansüstü okullarından oluşurlar (2).

Bir başka ifade ile: Üniversite (isim Fransızca: ‘université’) (Evrenkent) yüksek düzeyde eğitim, öğretim, bilimsel araştırma ve yayın yapan fakülte, enstitü, yüksekokul vb. alt bölümlerden meydana gelen ve öğrencilerin belirli ihtisaslar kazandıran öğretim ve araştırma kuruluşlarıdırlar.

Coğrafyamız ilk üniversitelerin kurulduğu ve inşa edildiği yerlerdir. 8-12 yüzyıl arasında bilimde, sanatta, astronomide, matematik ve fizikte muazzam gelişmeler kayıt edilmiştir. Abbasiler döneminde üniversite diyebileceğimiz yapılar ortaya çıkmaya başlamış ve m.s 859’da Emeviler tarafından Fas’ın Fez şehrinde’’ Keyruvan ‘’üniversitesi kurulmuştur.

Bağdat’taki Nizamiye Medresesi (1065), Osmanlılardaki ilk üniversite olan İznik Medresesi (1331) gibi misalleriyle de Selçuklular ve Osmanlılar döneminde hızla gelişen medrese müessesesi Tanzimat’a kadar fen derslerinde de söz sahibiydi. Ayrıca Gırnata ve Kurtuba gibi medreselerde hukuk, tıp, astronomi ve ilahiyat dallarında eğitim ve öğretim verilmekte idi. Kurtuba Üniversitesinin Tıp Fakültesi zamanın en önemli sağlık kurumlarından biri idi. Osmanlılarda (1863) Darülfünun adı altında teşkilatlanan yüksek eğitim-öğretim müessesesi çeşitli safhalardan sonra 1933’te İstanbul Üniversitesi olarak yeniden organize edilmiştir.
Batıda Bologna, Pavia, Revenna ve Paris adları altında gelişmeye başlayan ilk üniversiteler uzun süre kiliselerin kontrolünde kalmışlardır. Bologna Üniversitesinin rektörleri öğrenciler tarafından seçilmekteydi. Öğrenciler nation denen dört gruba ayrılır ve her grubun lideri rektörün yanında yönetime katılırlardı. Buna rağmen asıl yönetici ve söz sahibi kimseler piskoposluktan gönderilen ve Kancı denen kimselerdi. Paris Üniversitesinde ise öğrencilerle birlikte öğretim üyeleri de o yönetimde rol alırlardı. Fakat neticede yine kontrol piskoposluğun yani kilisenin idi. Sonraları üniversite rektörü piskoposluğa karşı otoritesini sağlayarak özerk hale geldi. Bunu takiben papalığa bağlı olmayan İngiliz Oxford ve Cambridge üniversitelerinden sonra 14. Yüzyıldan sonra kiliseden kısmen bağımsızlığını kazanmaya başlayan üniversiteler Avrupa’da ciddi oranda yaygınlaşmaya başladı.

Avrupa ve Batı dünyası asıl sıçrama ve gelişimini bu devirden sonra yapmıştır. Kilisenin baskısından kurtulmaya başlayan ve sonucunda özerk ve özgür bir yapıya evirilmeye başlayan Üniversiteler Batıda ve özünde Avrupa’da gelişimin katalizör görevi görmüşlerdir. Bilimde, sanatta, astronomide, fizik, kimya matematik ve hukuk alanında insanoğlunun sahip olduğu kültürel altyapının temelini oluşturmuşlardır. Bu bilimsel gelişmelerden sonra da dünyaya hükmetmişler ve hemen hemen tüm dünyada hegemonyalarını oluşturmuşlardır.

Başlarda daha bağımsız ve daha özerk bir yapı konumunda üniversiteler, İslam coğrafyasındaki selefi inanç ve anlayışın daha çok taraftar bulması ile gittikçe kan kaybetmiş ve günümüz dünyasında işlevsel düzeyde, evrensel anlamda değere yaratacak parmak ile gösterilecek kadar az kalmış durumdadır.

Ülkemizde en son 12 Eylül darbesi ile milyonlarca kitap ve doküman yakılmış, yok edilmiş kitap ve bilgi birer suç unsuru olarak gösterilmiştir. Binlerce akademisyen, düşünür ve bu toplumun değeri sayılabilecek entelektüel dimağlar işkenceye maruz bırakılmış, kimileri ülkeyi terk etmek zorunda kalmış onlarcası üniversitelerden uzaklaştırılmış veya hapishanelere tıkılmıştır. Bu nedenle üniversal anlamda büyük bir çöküş akademi dünyamızda yaşanmış ve hala maalesef etkileri devam etmektedir.

Mevzuatta Şimdiki Üniversitelerin İdari Yapısı

Üniversitelerin idaresi rektör, senato ve yönetim kurulu tarafından sağlanır. Senato rektörün başkanlığında fakülte dekanları ve her fakülteden bir temsilci profesörden meydana gelir. Senatonun görevi üniversiteyle ilgili kanun, tüzük tasarılarını ve yönetmelikleri hazırlar. Bütçe, seçim, yeni kürsü, enstitü açılması veya kaldırılmasıyla ilgili kararları, teklifleri inceler ve yürürlüğe koyar. Üniversite yönetim kurulu yine rektör başkanlığında, dekanlar ve seçimli üç profesörden meydana gelir. (KHK)

Buna göre, devlet üniversitelerinde rektör YÖK tarafından önerilecek üç aday arasından Cumhurbaşkanınca atanıyor. Vakıf üniversitelerinde ise rektör, mütevelli heyetinin belirlediği adaya YÖK’ün olumlu görüş vermesinin ardından Cumhurbaşkanı tarafından atanıyor. Genel Sekreterse üniversitenin idari işlerine bakar. Yazı işleri, personel, kütüphane vb. personel bu kuruma bağlıdır(3).

Nitelikli Bir Üniversitenin Kriterleri

Uygulamalı eğitim veren araştırma üniversitesi olması. Yani temel amacı araştırıcı bir vizyona sahip olması.

Üniversitenin sanayi ve sektörlerle kurduğu iş birliği imkânı çok önemli. Öğrenci ve araştırmacının en çok dikkat etmesi gerektiği özelliklerden biri.

Çağdaş ve deneyimli akademik kadro olması,

Modern, bilimsel, teknolojik altyapı varlığı,

Öğrenci kulüpleri, sosyal ve kültürel etkinliklerin varlığı,

Yurt dışında eğitim fırsatı sunabilmesi,

Dünya vatandaşlığını hedefleyen bir vizyona sahip olması,

Uluslararası organizasyon ve kongrelere katılım gibi niteliklerinin olması gerekir.

Peki böyle bir organizasyon sağlamak için üniversitelerin yönetilme tarzları nasıl olmalı?

Euronews’te yer alan habere göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde Anglo-sakson yönetim modelini uygulayan üniversitelerde rektör, üniversite yönetim kurulu tarafından ve üniversite dışından seçiliyor. Rektör, Eğitim Bakanı tarafından atanıyor.

Harvard Üniversitesi’nin kendine özgü bir modelinde rektör ataması mezunlar derneği tarafından yapılıyor.

New York State Üniversitesi’nde ise rektörü üniversite personeli seçiyor, atanma işlemi mütevelli heyeti tarafından yapılıyor.

Almanya: Aralarında öğrenci temsilcilerinin de olduğu üniversite kurulu, rektör adayını belirleyip eyalet eğitim bakanının onayına sunuyor. Rektör atama yetkisine sahip Eyalet eğitim bakanı, belirlenen adayı veto ederse kurul yeni bir aday belirliyor.

Fransa: Rektör, öğretmen, öğrenci ve akademik personelden oluşan kişilerce seçilerek üniversite konseyine sunuluyor.

Hollanda: Özel üniversitelerde rektör mütevelli heyeti tarafından atanırken kamu üniversitelerinde adaylar Bakanlar Kurulu tarafından tespit ediliyor ve Kraliçe adına Eğitim Bakanı tarafından atanıyor.

İtalya: Rektör seçimine okul idaresi, akademik kadro ve öğrenci temsilcileri katılıyor ve atama Eğitim Bakanı tarafından yapılıyor.

Yunanistan: Seçiciler kurulunun üniversitenin profesör ve doçentleri arasından seçtiği rektör Eğitim Bakanı tarafından atanıyor.

İsveç: Aralarında bir öğrenci temsilcisinin bulunduğu 11 üyeli Üniversite Yönetim Kurulu’nun görüşü alınarak Bakanlar Kurulu tarafından atanıyor

İngiltere: İngiliz üniversitelerinde rektör, profesörlerin haricinde özel sektör temsilcileri ve öğrencilerin de üye olduğu üniversite komiteleri tarafından aday gösteriliyor ve üniversite konseyi tarafından süresiz olarak atanıyor.

Ülkemizde de benzer yöntemler kullanılarak bir rektör seçimi tercihi yapıla bilinir.

Akademik çevredeki bu tartışmada bir zemine oturtulabilir inancındayım. Ayrıca her üniversite aynı yöntemi benimsemek zorunda olmamalı, farklı yöntemler tercih edebilmelidir. Hangi yöntemin seçileceğine üniversitenin bileşenleri karar vermelidir. İstanbul Üniversitesi ile Karadeniz Teknik Üniversitesi veya Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi aynı yöntemleri benimsemek zorunda olmamalıdır. Bölgenin özelliklerine, kültürel, siyasal, inanç dünyasına, etnik ve yerel motifleri göz önünde bulundurularak yapılanmalı ve YÖK kurumu kapatılmalıdır. Bilimde merkezi yönetim anlamsızdır. Her ne kadar yeni YÖK anlayışında esnek bir yönetim modeli uygulansa da bilimin doğasına aykırı olduğuna inanıyorum. Tüm yetkileri üniversitelerin kurullarına devredilmeli. Tüm yetkiler üniversite rektörlerinde toplanmamalıdır. Üniversitenin ana bilim dallarının yetkileri artırılmalı ve kolektif bir yönetim tarzı belirlenmelidir. Esasında bilimde ast-üst ilişkisi veya yönetsel fonksiyonlara sahiplik gibi hiyerarşik yapı oluşturulması işin özüne terstir. Hiyerarşik düzen oluşturulma çabası bilimin ruhuna aykırıdır.

Entelektüel ve akademik dünyasının rotasına inanmayan bunu referans olarak almayan ülkeler, coğrafyalar, toplumlar kan kaybetmeye devam ederler.

Üniversiteler ve entelektüel dünyamız şiddet içermeyen, şiddeti reddeden her türlü fikir ve düşünceyi hiçbir endişe taşımadan ifade edebilmelidir.

Prof. Dr. Haydar Yaşa

İzmir.

 

Saygılarımla

KAYNAKLAR

1. https://www.etimolojiturkce.com/kelime
2. Vikipedia-Türkiye’de üniversite kavramı
3. Türkçe bilgi-internet Google arama