Giriş
Gassallar, İslamî defin usullerine uygun şekilde cenazelerin yıkanması, kefenlenmesi ve defin için hazır hale getirilmesi görevini yerine getiren kişilerdir. Bu görev hem dinî hem de kamusal nitelik taşımakta, özellikle belediyeler bünyesinde örgütlü biçimde yürütülmektedir. Ancak bu meslek grubu hakkında mevcut hukuki düzenlemeler dağınık, sınırlı ve yeterince sistematik değildir. Bu çalışma, belediyelerde çalışan gassalların hukuki ve idari statüsünü, ilgili mevzuatı, uygulamadaki örnekleri ve karşılaşılan sorunları çok yönlü olarak incelemeyi amaçlamaktadır.
1. Kavramsal Çerçeve: Gassallık Mesleği ve Dini Temelleri
Gassal, Arapça ‘ğasl’ (yıkamak) kökünden türeyen, ölü yıkayıcı anlamına gelen bir terimdir. İslam dininde cenazenin yıkanması, kefenlenmesi ve usulünce defnedilmesi farz-ı kifâye kabul edilir. Dolayısıyla bu görevin toplum nezdinde organize bir şekilde yerine getirilmesi gerekir. Bu gereklilik, modern dönemde belediyeler eliyle yerine getirilmektedir.
2. Gassalların Statüsüne İlişkin Mevzuat Analizi
Gassalların görev ve statüsü doğrudan tek bir mevzuatla düzenlenmemiştir. Aşağıda parçalı düzenlemelere yer verilmiştir.
2.1. 5393 Sayılı Belediye Kanunu
Belediyelerin görevleri arasında ‘mezarlıklar ve defin hizmetleri’ sayılmıştır (md. 14/b). Gassallar bu hizmetlerin icrası kapsamında belediye bünyesinde görev alır.
2.2. 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu
Büyükşehir belediyeleri, il sınırlarındaki tüm defin işlemlerinden sorumludur. Mezarlıklar Daire Başkanlıkları genellikle bu hizmetleri yürütür.
2.3. 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
Cenazelerin sağlık kurallarına uygun şekilde taşınması ve gömülmesi zorunludur (md. 216-219). Gassal, bu kurallara uygun işlem yapmaktan sorumludur.
2.4. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
Kadrolu gassalların görev, disiplin, izin ve özlük hakları bu kanunla belirlenmiştir. Belediye memuru statüsündedirler.
2.5. 4857 Sayılı İş Kanunu
Taşeron olarak çalışan gassallar bu Kanun kapsamındadır. İş güvencesi, iş sağlığı, kıdem tazminatı gibi haklara sahiptirler.
2.6. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Cenazelerle doğrudan temas nedeniyle gassallık tehlikeli iş kapsamına girmekte, koruyucu önlem ve eğitim zorunluluğu bulunmaktadır.
3. Kurumsal Uygulamalar ve Yerel Yönetmelikler
Büyükşehir belediyeleri, mezarlıklar müdürlükleri aracılığıyla gassallık hizmetini yürütür. İstanbul, Ankara ve Konya örneklerinde kadın gassal istihdamı yaygınlaşmakta ve sürekli eğitim verilmektedir. Yerel yönetmeliklerde gassalların görev tanımı, hijyen kuralları ve etik davranış esasları belirlenmiştir.
4. Görev, Yetki ve Meslek Etiği
Gassal, İslamî usullere göre cenazeyi yıkar, kefenler, uygun şekilde mezarlık görevlilerine teslim eder. Kadın cenazesi için kadın gassal bulundurulması esastır. Cenaze sahiplerine karşı saygılı ve sabırlı bir iletişim kurulması, işlemlerin usulüne uygun yapılması beklenir.
5. Eğitim, Sertifika ve Diyanet Rehberliği
Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından gassallar için hizmet içi kurslar düzenlenmektedir. Belediyeler, bu kurslara personel gönderebilir veya kendi iç eğitim sistemlerini kurabilir. Gassallık için özel sertifikasyon zorunlu olmasa da, birçok belediye belge aramaktadır.
6. Özlük Hakları, Çalışma Şartları ve Meslek Hastalıkları
Kadrolu personel memur statüsünde sabit maaş alırken, taşeron personel daha düşük ücretlerle ve sosyal güvence sorunlarıyla karşılaşmaktadır. Cenazelerin gece-gündüz fark etmeksizin gelmesi nedeniyle vardiyalı ve nöbet usulü çalışma yaygındır. Psikolojik yük, tükenmişlik ve iş kazası riski oldukça yüksektir.
7. Danıştay Kararı ve Uygulamadaki Sorunlar
Danıştay 12. Dairesi 2017/3452 E., 2019/1847 K. sayılı kararında, belediyenin mezarlık hizmetlerini ihale ile özel şirketlere devretmesinin kamu hizmetinin asli niteliğiyle bağdaşmadığını belirtmiştir. Bu karar, gassal gibi dinî-sosyal hizmetlerin özelleştirilmesine sınırlama getirmiştir. Uygulamada ise birçok belediye hâlen bu hizmeti taşeron üzerinden yürütmektedir.
8. Değerlendirme ve Çözüm Önerileri
– Gassallık mesleği için özel bir meslek tanımı yasal mevzuata eklenmelidir.
– Kadrolu istihdam teşvik edilmeli, taşeron uygulamaları sonlandırılmalıdır.
– Kadın gassal istihdamı ülke çapında yaygınlaştırılmalıdır.
– Psikolojik destek ve meslekî danışmanlık hizmeti verilmelidir.
– Gassalların tehlikeli iş sınıfında kabul edilerek yıpranma hakkı tanınmalıdır.
Sonuç
Belediyelerde çalışan gassallar, dinî vecibelerin icrası ile kamu hizmetinin kesişiminde yer almaktadır. Hukuki düzenlemelerin dağınık oluşu, uygulamadaki keyfiyet ve istihdam güvencesizliği, bu hizmeti yürüten personelin hakkaniyetli koşullarda çalışmasını engellemektedir. Belediyelerin, kamu hukukunun ve dinî duyarlılıkların uyumlu bir şekilde işlemesi için bu alana özel ve açık mevzuat düzenlemeleri yapması gerekmektedir.