Her büyük afetin ardından aynı soruyu sorarız: “Biz bu afete ne kadar hazırdık?” 2023’ün şoklarıyla sarsılan Türkiye ve dünya için bu soru, artık teorik bir tartışma değil, varoluşsal bir öz-değerlendirme çağrısıdır. “Hazırız” demek, yalnızca deprem çantamızın olması veya bir tatbikat yapmış olmamız anlamına gelmez. Hazır olmak; riskleri proaktif olarak azaltmak, toplumsal kapasitemizi artırmak ve sistemlerimizin şoklara dayanıklılığını sınamakla ölçülür. Bu makale, “hazırlık” kavramını dört temel başlıkta masaya yatırarak, Türkiye ve benzeri coğrafyaların bu sınavdaki mevcut notunu, EMDAT (Emergency Events Database /Acil Durumlar Veri Tabanı), 2024 verileri ve güncel raporlar ışığında değerlendirecektir.
Risk Azaltma Sınavı: İnşa Ettiklerimiz mi, İnkar Ettiklerimiz mi Bizi Yok Ediyor?
Hazırlığın en kritik ve maalesef en çok göz ardı edilen aşamasıdır. Buradaki performansımız, afet anındaki kayıp tablosunu doğrudan belirler.
- EMDAT 2024 verileri, küresel ölçekte afetlerden kaynaklanan ekonomik kayıpların katlanarak arttığını gösteriyor. Bu artış, sadece afetlerin şiddetinden değil, riskli alanlardaki varlık yoğunluğundan ve yapılaşma baskısından kaynaklanıyor. Türkiye özelinde, 6 Şubat depremleri, onlarca yıllık zemin etüdü ihlallerinin, imar barışı gibi yapı stokundaki riski artıran uygulamaların ve denetim zafiyetlerinin bedelini nasıl ödediğimizi acı bir şekilde gösterdi. Hazırlık, afetten sonra enkaz kaldırmak değil, enkaz üretmemektir. Bu anlamda, risk azaltma sınavındaki en büyük açığımız, riski yönetmek yerine onu inkar etme ve normalleştirme eğilimimizdir.
Bireysel ve Toplumsal Hazırlık Sınavı: Planımız Var mı, Yoksa Sadece Umuda mı Oynuyoruz?
AFAD ve Kızılay’ın “afet çantası” ve “aile planı” çağrıları toplumun ne kadarında karşılık buluyor?
- Yapılan anketler, vatandaşların büyük bir çoğunluğunun hala bir afet planı olmadığını, afet çantası hazırlamadığını gösteriyor. Buradaki hazırlıksızlık, sadece bireyleri değil, toplumun tamamını etkiler. Mahallelinin birbiriyle iletişimi var mı? Toplanma alanlarının yeri ve işlevi herkes tarafından biliyor mu? Japonya’da okul öncesi dönemde başlayan afet eğitimi, bir kültürdür. Bizde ise genellikle afet sonrası birkaç ay süren geçici bir gündem maddesidir. Hazırlık, bir kültür değil de bir “proje” olduğu sürece, bu sınavda istikrarlı bir başarı yakalamak mümkün değildir.
Teknolojik Hazırlık Sınavı: Dijital Dönüşüm Afet Yönetimine Ulaştı mı?
Erken uyarı sistemleri, YZ destekli haritalama, kriz yönetim yazılımları… Bu araçlara sahip miyiz ve etkin kullanabiliyor muyuz?
- 2024 İnsani Gelişme Raporu’nun da altını çizdiği gibi, yapay zekâ afet yönetiminde devrim vaat ediyor. Türkiye’de de AFAD’ın mobil uygulamasındaki erken uyarı sistemi, deprem sonrası önemli bir adımdı. Ancak teknolojik hazırlık, sadece yazılım almak değil, onu 7/24 kesintisiz çalışacak altyapıyla, doğru ve anlaşılır bilgiyle beslemek ve toplumun tüm kesimlerine eriştirmektir. Dijital uçurum, teknolojik hazırlığın önündeki en büyük engeldir. Akıllı telefonu olmayan veya kullanmayı bilmeyen yaşlı nüfus, en gelişmiş erken uyarı sisteminden dahi faydalanamaz. Teknolojiyi satın almak değil, onu insanla buluşturmak hazırlıktır.
Kurumsal ve Sistemik Hazırlık Sınavı: Koordinasyon Kaosu mu, Uyum içinde Çalışma mı?
Afet anında tek bir vücut olarak çalışabilen, net bir komuta zinciri olan, kaynakları hızla seferber edebilen bir sistemimiz var mı?
- Afet yönetiminin en zor sınavı, koordinasyondur. Çok sayıda kurum (AFAD, belediyeler, UMKE, itfaiye, sivil toplum v.b.) aynı anda sahada olur. EMDAT ve diğer raporlar, afetlerdeki can kayıplarının önemli bir kısmının ilk saatlerdeki koordinasyonsuzluk ve müdahalede gecikmeden kaynaklandığını gösteriyor. Son depremlerde yaşanan iletişim kopuklukları, lojistik darboğazları ve enkaz başlarındaki karmaşa, kurumsal hazırlık ve eşgüdüm kapasitemizin sınırlarını açıkça ortaya koydu. Düzenli yapılan, gerçekçi senaryolara dayalı, tüm paydaşların katıldığı tam ölçekli tatbikatlar, bu sınavdaki en değerli antrenmanlardır. Kağıt üzerindeki planlar, sahada uygulandığında anlam kazanır.
Hazır Olmanın Ötesine Geçmek: Dirençli Olmak
“Afetlere ne kadar hazırız?” sorusunun tek ve net bir cevabı yoktur. Hazırlık, sürekli geliştirilmesi gereken dinamik bir süreçtir. Mevcut durumda, risk azaltma ve kurumsal koordinasyon alanlarında ciddi açıklarımız olduğu ortadadır. Bireysel hazırlık ve teknolojik altyapı konusunda ise adımlar atılmakta ancak bu adımların toplumun tamamına ulaşması ve bir kültüre dönüşmesi için daha çok çaba gerekmektedir.
Gerçek hazırlık, afetin olmayacağı umuduna değil, olacağı gerçeğine yapılan yatırımdır. Bu, yalnızca binaları değil, iletişimi, dayanışmayı, sürekli eğitimi ve dürüst bir öz-eleştiriyi de güçlendirmek anlamına gelir. Hazır olmak, afet anında ne yapacağını bilmektir. Dirençli olmak ise, afetten sonra ayağa daha hızlı kalkabilecek bir sistem inşa etmektir. Sınavımız, hazır olmanın da ötesine geçip dirençli topluluklar yaratmakta ne kadar başarılı olduğumuzla ölçülecek.
Kaynaklar
- Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED). (2024). 2023 Disasters in Numbers. Université Catholique de Louvain.
https://files.emdat.be/reports/2024_EMDAT_report.pdf - United Nations Development Programme (UNDP). (2024). 2024 human development report: Breaking the gridlock—Reimagining cooperation in a polarized world. New York: UNDP.
https://hdr.undp.org/
- United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNDRR). (2015). *Sendai framework for disaster risk reduction 2015-2030*.
https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030
- T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2023). 6 şubat 2023 kahramanmaraş ve hatay depremleri raporu.
https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf
- TMMOB İnşaat Mühendisi Odası. (2023). 6 Şubat 2023 Depremleri Gözlem ve Değerlendirme Raporu.
https://www.imo.org.tr/Eklenti/8624,deprem-rapor-2-webpdf.pdf?0
- Alhaffar, B.A., Easter Joury, Anneli Eriksson (2023). Community engagement and crowdsourcing for effective disaster response and rescue operations during the earthquake in Syria. International Journal of Disaster Risk Reduction. 98,104096, ISSN 2212-4209, https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2023.104096.
- World Economic Forum. (2024). The global risks report 2024.
https://www3.weforum.org/docs/WEF_The_Global_Risks_Report_2024.pdf
- The World Bank. (2022). Investing in resilience: Scaling up climate adaptation through disaster risk financing and insurance.
https://openknowledge.worldbank.org/home